Toe hier nog tennis gespeel is

Op Philippolis, soos baie ander plattelandse dorpe, se tennisbane word nie meer balle geslaan nie. JENS FRIIS kyk terug.

PHILIPPOLIS. - Ná die Franse Ope en veral die onlangse Wimbledon het diegene wat jy net dan en wan op die tennisbane sou sien, weer 'n paar houe kom slaan. Maar dit was destyds. Nóú spoor selfs dié toernooie nie meer inwoners aan om te kom speel nie.
Op Philippolis, soos baie ander plattelandse dorpe, het tennis iets geword wat tot ‘n vergange era tuishoort.
Dié plaaslike tennisklub wat die laaste was om te oorleef - lank nadat daar nie meer 'n rugbyspan, rolbalbaan of gholfspelers hier was nie – is ook daarmee heen.
Nou word daar nog net sokker in die township gespeel en sport by die drie skole beoefen - op 'n veel beperkter mate as vanmeleë.
Tennis se geskiedenis op Philippolis strek terug na tot voor die Anglo-Boereoorlog. Sover bekend was die eerste dorpstennisbaan op die Van der Post-erf langs Colin Fraserstraat, waar sir Laurens se geboortehuis nog staan. Van der Post se pa was die plaaslike prokureur. Saans is dikwels 'n bal of debatsaand gehou, biljart gespeel en klein Laurens se moeder het West End-toneelstukke afgerig wat selfs in buurdorpe opgevoer is. Saterdae is op die baan in die agterplaas tennis gespeel met houtrakette en kraakwit klere.
Sover bekend was die enigste ander huis wat deur die jare sy eie baan gehad het, dié van Johnny Steytler langs Kerkstraat (oftewel Voortrekkerstraat). Dié huis word nou bewoon deur Beckey en Jannie Cilliers, wat jare vir die dorpsmanspan gespeel het.
Jens Friis snr., vroeër die nommer 1-speler van die Suid-Vrystaat , sê hy het in die 1960’s begin speel toe die Philippolis-tennisklub was waar die polisiekantoor nou staan langs Tobie Mullerstraat.
Daar is rondom 14:00 begin speel totdat die son sak. Gewilde rondomtalie-toernooie is gehou en aan die einde van die jaar was daar 'n reuse braai ná die dag se tennis.
Van hier is die tennisbane verskuif na tot langs die skouterrein. Dit was egter nie 'n goeie plek om te bou nie, want die potkleigrond het die bane laat bars. Die finale spyker in dié doodskis was toe vroue nie alleen hier wou kom speel nie, want die afgeleë bane was naby die township en dit was die dae van die noodtoestand in die 1980's.
Gevolglik het die klub 'n nuwe tuiste gekry langs die seunskoshuis. Hier by die ingang van die dorp vanaf Trompsburg is vier bane en 'n klubhuis gebou. Friis, toe voorsitter van die klub, vertel dat baie van die ou tennisbane se draad en pale nog in 'n goeie toestand was en hierheen verskuif kon word.
En dis dan hier waar die klub gehuisves is totdat dit 'n stille dood gesterf het enkele jare gelede.
Die belangrikste redes hiervoor is waarskynlik die ontvolking van die platteland, kinders wat elders op skool is en ouers wat nie kans sien om Saterdae weer te ry nie, en televisie wat rugbywedstryde op Saterdagmiddae uitsaai.
Dat inwoners deesdae beter voertuie het en daar wêreldwyd meer klem is op sport se bydrae tot goeie gesondheid, het nie gehelp dat die tennisklub kon oorleef nie.
Deur die jare het die tennisspelery op Philippolis nie sonder voorval verloop nie. Só het 'n moeë Manie Bester een middag 'n vlieg ingesluk terwyl hy gehyg het ná 'n uitputtende potjie, Naómi Friis moes 'n noodoperasie ondergaan nadat 'n bal haar reg op die oog getref het en Jacques Lombard het 'n spier geskeer.
Boere soos Dirk Louw en Gert Zwiegers het nie omgegee om Saterdag tennis toe te ry en Sondae kerk toe nie.
Ook op omliggende dorpe is kragte gemeet. Die Suid-Vrystaat se tennisunie het bestaan uit 'n reuse area: Koffiefontein, Luckhoff, Jagersfontein, Fauresmith, Philippolis, Trompsburg, Edenburg, Springfontein, Bethulie tot by Smithfield.
Onder die dorp se beste tennisspelers was Drienie Swanepoel, Careen Cilliers, Charl Weideman, Jens Friis snr. en Sophia Willemse. Van hulle is al oorlede, maar as bejaardes het die rolbalgogga vele oud-tennisspelers gebyt en Saterdae het hulle dan gaan albasters rol.
Buiten die dorpsklub was daar ook tennisbane op die plase Dwarsrivier van Willem en Franette Strauss, De Rust van Izak en Bessie Nel, en Klein Kalliesfontein van Jack en Roezan Schoeman.
Die Hoërskool M.T. Steyn se tennisbane was aanvanklik langs Skoolstraat en langs Louise Jansen se huis is die muur steeds te sien waarteen jy jou houe kon oefen.
Later is dié bane verskuif na die skoolterrein - twéé tennisbane en twéé vir tenniset. Laasgenoemde is verkleinde bane waar die kleingoed met plankraketjies kon leer speel. Die tennisbane was so geverf dat dit ook as netbalbane kon dien.
In Poding Tse Rolo is ook twee bane gebou, maar dis nie onderhou nie, die drade is gesteel en hier kon kort voor lank nie tennis gespeel word nie.
Dat daar só ‘n magdom tennisbane (en spelers) was oor sowat ‘n eeu heen is moeilik om te glo as jy deesdae op ‘n Saterdagmiddag verby die dorpsklub ry waar geen siel meer te siene is nie.

Dié foto van die Hoërskool M.T. Steyn se tennisspan is in die 1960’s geneem. Agter staan Stella Louw, Jan Venter en Dalina Kruger. In die middel sit Louise Fourie, Flip Roets, onderwyser Jens Friis, Theodosia Vorster, en Hensie du Plessis. Voor met die twee tennisrakette is Brits Venter. Foto: Jens Friis snr.

Groenhuis Gastehuis, Philippolis, 051-773-0073

Kerksentrum kwarteeu oud

Sentrum kwarteeu oud

- Jens Friis

PHILIPPOLIS. - Die NG Gemeentesentrum (oftewel die Sentrum) langs Voortrekkerstraat is vanjaar ‘n kwarteeu gelede geopen.

Die inskrywing op die hoeksteen lees só: “Ingewy ter eer van God as Gemeentesentrum tydens die 125 jarige bestaan van die Ned Geref Gemeente Philippolis. Onthul deur ds. en mev. PR Botha. Laat julle as lewende stene opbou tot ‘n geestelike huis. 1 Petrus 2:5.”

Toe dié winkel oorkant die pad van die kerk af leeggestaan het in die mid-1980’s, het die kerkraad die potensiaal daarvan raakgesien om omskep te word tot Gemeentesentrum.

Die kerkkantoor word nou hier gehuisves en dié “kerksaal” is toegerus met ‘n kombuis. Die eertydse winkel se store is omskep tot Sondagskoolklasse. Dít sou later gebruik word as klaskamers vir ‘n privaatskool en dit doen deesdae diens as blyplek vir “backpackers”.

Baie funksies wat vroeër plaasgevind het by die stadsaal is hierheen verskuif. Só was daar deur die jare onder meer hier bloedskenkings, byeenkomste ná begrafnisse, vergaderings van die VVLU, kunsuitstallings en basaars.

Soos genoem, was die winkel aanvanklik ‘n algemene handelaar en in sy laaste jare het dit bekend gestaan as Voorspoed. Vroeër jare het dit behoort aan die Van Rynevelds.

Die pragtige swart-en-wit teels op ‘n deel van die voorstoep dateer uit die gebou se vorige bestaan toe handelsware nog hier van hand verwissel is.

Dis deesdae moeilik om ‘n vooraansigfoto van die Sentrum te neem, want ‘n laning bome wat deur ds. Bertie Haasbroek hier aangeplant is bied beskutting teen wind en weer, en parkering vir gemeentelede se motors.

As foto’s vergelyk word van dié gebou uit die 1980’s is dit opvallend dat dit nou veel beter daar uitsien as destyds.

FOTOBYSKRIF: ‘n Foto van Voorspoed Algemene Handelaar wat rondom 1980 geneem is.

WIE SIT WAAR MET NAGMAAL: 'n Halfeeu gelede het die gebruik van die beker teenoor kelkies groot debatsvoering veroorsaak in die NG kerk op Philippolis. Só besluit die kerkraad toe in 1962 as volg oor die sitplekindeling van nagmaalgangers: "Die lidmate wat die beker gebruik sit in die middelblok reg voor die preekstoel. Met 'n denkbeeldige middellyn sit die dameslidmate in die linkerhelfte van die blok en die manslidmate in die regterhelfte. Die res van die sitplekke is tot die beskikking van lidmate wat die kelkie gebruik." Foto: Jens Friis

NG kerk is 150 jaar oud

Karoo nie goed vir behoud van hout

- Jens Friis PHILIPPOLIS. ¬– Met besoek aan Philippolis was Jan de Jongh van Nederland beïndruk met die hoeveelheid houtsierwerk aan historiese woonhuise langs veral Voortrekkerstraat, die hoofstraat. De Jongh, ‘n kenner op dié gebied, is veral geïnteresseerd in tot watter mate houtsierwerkstyle vanuit Nederland destyds na Suid-Afrika oorgespoel het. Soos Karel Schoeman in sy boek “Vrystaatse Erfenis – bouwerk en geboue in die 19de eeu” verduidelik: “Houtwerk is soms ter plaatse vervaardig, veral op die platteland, maar gedurende die negentigerjare is die meeste onderdele van geboue van oorsee bestel, gewoonlik pasklaar uit katalogusse.” Die Engelse argitekte het hul boumateriaal grotendeels uit Brittanje laat kom, terwyl die Nederlandse argitekte na die Vasteland gekyk het. Uiteraard was daar dan ook klagtes hieroor dat diegene hul bestellings oorsee geplaas het eerder as in byvoorbeeld Bloemfontein, waarop hul beweer het dat dit goedkoper was. Mettertyd het groter winkels soos G.A. Fichardts in Bloemfontein ook ‘n veel groter voorraad boumateriaal aangehou. Van dié houtwerk in Philippolis is dus meer as ‘n eeu oud en De Jongh het gewaarsku dat dit gerestoureer moet word, want anders gaan dit beslis nie behoue bly nie vir die nageslag. “Die droë, winderige toestande van die Karoo waar die son fel kan brand, is alles behalwe bevorderend vir die behoud van hout. Afskuur, olie en verf kan reeds wondere verrig,” het hy gesê. “Daar is hordes geboue in Nederland wat meer as ‘n eeu oud is, maar in Suid-Afrika is dit ‘n lang tyd en daar is min voorbeelde oor van die boukuns uit daardie tyd. Mens moet onthou dat die vakmanne van destyds in ‘n afgeleë mid-Suid-Afrika bittermin gereedskap gehad het. Boonop was geld min. Dus is dit besonders dat hul soveel aandag gegee het aan houtsierwerk – des te meer ‘n rede om na hierdie besonderse nalatenskap om te sien. Dis gewis iets uit ‘n vergange era.” Volgens Schoeman was die boumeesters destyds tradisioneel plaaslike mense, “dikwels met min of geen formele opleiding; die boumateriaal was dié wat plaaslik beskikbaar was; en die doel van die bouwerk was in eerste instansie funksioneel, met versierings wat slegs vir die bevrediging van die bouer of eienaar aangebring is.” Deur variasies in die sierhoutwerk is ‘n treffende dekoratiewe effek dikwels bewerkstellig. De Jongh wat talle foto’s geneem het van sierhoutwerk aan woonhuise in Philippolis, hoop om terug te keer na die oudste nedersetting in die Vrystaat en dan verdere navorsing hier te kom doen.

Groenhuis Gastehuis. Koksfonteinstraat, Philippolis.

Groenhuis Guesthouse Philippolis

Groenhuis Gastehuis, Philippolis, www.philippolis.co.za, tel. 051-773-0073.

Philippolis se "celebrities"

Maak ‘n lys van bekendes wie se spore in jou tuisdorp lê en jy mag verstom wees hoeveel daar wel is, skryf Jens Friis. Hieronder is van die “celebrities” uit sy grootworddorp Philippolis. ADRIAAN STRAUSS, die Cheetah-haker en Springbok, se wortels lê op die plaas Dwarsrivier tussen Philippolis en Trompsburg. Sy pa Willem Strauss boer steeds hier. Vroeër jare het dié spogplaas behoort aan minister Serfontein oftewel oom Serfie soos hy hier bekend was. BRUMILDA VAN RENSBURG, die immergroen aktrise, stam van hier. In artikels het sy dan ook al telkemaal vertel van kindertydse herinnerings op hul familieplaas in dié omgewing. TOBIE MULLER, dié tweede leraar van die plaaslike NG gemeente, het in die Groot Griep van 1918 omgekom, maar word onder meer onthou daarvoor dat hy die eerste huwelik in Afrikaans in Suid-Afrika op Philippolis voltrek het. Hy was een van die vertalers van die Bybel na Afrikaans toe hy dood is. ANNA NEETHLING-POHL EN JAN POHL: Dié broer en suster wat diep spore getrap het in die Suid-Afrikaanse kunswêreld het beide op Philippolis kom aftree. Die liedjieskrywer Jan is hier oorlede en sy suster Anna, ‘n bekende aktrise, het hier gewoon totdat sy kort voor haar dood na Graaff-Reinet verhuis het. Anna was dol oor die Karoo se kristalhelder sterre en sy het dan ook kort na haar intrek gesê sy het hierheen gekom “om die sterre te pluk”. Maar van die Augustus-winde wat woes uit die weste kan waai het sy minder gehou! ELSA KOLVER, dogter van eerste minister John Vorster, het ‘n Philippoliser geword toe sy met André Kolver getroud is en boervrou geword het langs die pad na Gariepdam. Sy is deur Volksblad aangewys as een van 100 Vrystaters van die eeu (1900 tot 2000). Kolver het ‘n leidende rol gespeel in die Vrystaatse Vroue Landbounie en ook in internasionale blomrangskikkings-kringe. Haar dogter Martelize is ‘n aktrise en is onder meer gereeld te sien op kykNet. EMILY HOBHOUSE: Dié Britse filantroop het ná die Anglo-Boereoorlog haar beywer om die lot van Boer-gesinne te verlig. Met dié doel het sy spin-en-weefskole op verskeie plekke in die land op die been gebring waarvan die eerste in Philippolis was. Emily het vir ‘n wyle hier gewoon en ‘n monument langs Voortrekkerstraat gedenk haar opheffingswerk. RACHEL ISABELLA (TIBBIE) STEYN, Suid-Afrikaanse vroueleier en vrou van die laaste president van die Oranje-Vrystaat, M.T. Steyn, het in die NG pastorie op Philippolis grootgeword. Sy was die dogter van ds. Colin Fraser, leraar van die gemeente van 1863 tot 1907. Hoewel sy van Skotse herkoms was aan beide moeders- en vaderskant, het sy haar veral vanaf die Anglo-Boereoorlog ten volle vereenselwig met wat sy self as die "Boerevolk" beskryf het. ADAM KOK, die leier van die Griekwas, se kanonne waak nog op ‘n koppie in die middel van die dorp. Philippolis was eens die hoofstad van dié Griekwa-stam voordat hulle verhuis het na Kokstad in Kwazulu-Natal. JOHN VARTY, die bekende rolprentmaker en omgewingsbewaarder, se tierplaas Tiger Canyons is 25 km buite Philippolis. Nader aan kat se kind kan jy skaars kom as op hul begeleide toere. Vroeër het Gillian van Houten, sy gewese vrou en TV-persoonlikheid, saam met hom in die distrik gewoon. LI QUAN, ‘n voormalige internasionale model en stigerslid van Save China Tigers, doen baanbrekerswerk op die Laohu-natuurreservaat tussen Philippolis en Colesberg. Uit dié tierteelprojek is reeds 14 tierwelpies gebore waarvan 11 oorleef het. Een van die drie welpies wat dood is, is deur ‘n roofvoël gevang. Die Suid-Chinese tier is meer bedreig as selfs die panda. Weens die sensitiewe aard van die teelprojek is Laohu nie oop vir toeriste nie. SIR LAURENS VAN DER POST, skrywer, filantroop, vriend van prins Charles en peetpa van prins William, word in Philippolis gedenk met ‘n skrywershuis, labirint en gedenktuin. STEF KRUGER, liedjieskrywer en sanger, is die skrywer van menige bekende liedjie soos Grassade in die wind en Tussen jou en my. PIETER FOURIE, die bekroonde dramaturg, het op 21-jarige ouderdom gematrikuleer aan die Hoërskool M.T. Steyn nadat hy vroeër om finansiële redes uit die skool is. Hy is onder meer ‘n oud-feesidrekteur van die KKNK en ontvanger van die Hertzogprys.

Pienaars se lewe nou verweef met kerk

- Jens Friis en Alta Snyman PHILIPPOLIS. ¬ - Min gesinne se lewe is só nou verweef met 'n gemeente as die Pienaars s'n met die Gereformeerde-kerk op Philippolis. Bennie (Tiekie) Pienaar wat in Maart uitgetree het was vir bykans drie dekades ononderbroke 'n kerkraadslid. In dié 29 jaar was hy 7 jaar diaken en 22 jaar ouderling. Vir tussenposes van 'n blote jaar het hy nie as kerkraadslid gedien nie. Boonop was hy al die jare ook skriba en hoewel hy in die afgelope paar jaar hartoperasies ondergaan het, neem hy steeds baie leesdienste waar. Hy en sy vrou Elize is op 7 Oktober 1967 in dié kerk getroud en al drie hul dogters, Izette (1968), Linette (1972) en Amia (1975) is hieruit gedoop. Hulle seuntjie Morkel is ook hier gedoop, maar hy is later oorlede. Hul dogter Izette Nel van Graskop het in 1993 hier die ja-woord gegee en dis ook waar haar twee seuns, Jan-Hendrik en Barend, gedoop is. Dieselfde geld hul dogter Linette le Roux van Nieu-Seeland. Haar dogtertjie Linmari is in 2006 in dié kerk gedoop. Elize was sedert 1985 die kurator van die plaaslike Transgariep Museum totdat sy twee jaar gelede afgetree het. Sy is ook al van 1980 af die koster van die kerk - dus vir 'n ellelange 32 jaar. Tiekie het in 1961 begin werk in Bloemfontein by die Inkomstekantoor en in 1965 is hy Frankfort toe om mense se belasting daar te doen. In 1968 trek hy en Elize ná hul troue Philippolis toe waar hy begin werk by Malherbe Prokureurs en dis hier waar hy steeds Philippolisers se belastingsake hanteer na al die jare.

Plaas nou bestellings vir feesbundel

PHILIPPOLIS. Die NG kerk hier wat in Oktober sy 150ste bestaansjaar vier versoek belangstellendes om nou reeds 'n bestelling te plaas as hulle 'n feesbundel wil aanskaf. "Só kan jy die kerk op tweërlei wyse help: Eerstens gaan dit ons 'n aanduiding gee hoeveel feesbundels om te druk, en tweedens sal dit help om die drukkoste te delg," sê me. Pulani Simes, skriba van die gemeente. Sy sê dit wil lyk of die drukkoste rondom R150 per boek gaan kos. Om bestellings te plaas, skryf aan Simes by ngphil@vodamail.co.za of bel 051-773-0014.

Groenhuis Guesthouse www.philippolis.co.za

Skeepskanonne 150 jaar in Philippolis

- Jens Friis PHILIPPOLIS. Vanjaar is dit mooitjies op die kop 150 jaar wat twee skeepskanonne 'n tuiste gevind het in Philippolis, maar in al dié jare is daar nog bitterselde met hulle gevuur. Die twee ou skeepskanonne, waarskynlik die oudste Westerse artefak in Philippolis, wat nagenoeg 300 jaar gelede deur die Bailey & Pegg-ysterwerke vervaardig is, waak oor die dorp. Hulle is gemonteer op voetstukke en staan bo-op 'n klipkoppie in die hart van die dorp. Elkeen weeg sowat 350 kg en het 'n reikafstand van sowat 500 m. Om dit van nader te beskou moet die klipkoppie van die kant van die P.J. Nienaberplein langs Voortrekkerstraat uitgeklouter word. Prof. A.W.G. Raath wys in sy boek Vesting in die Transgariep dat daar telkens in historiese stukke na die kanonne verwys word. "Hierdie kanonne is waarskynlik twee van die drie kanonne wat deur Adam Kok van Port Elizabeth aangeskaf is, waarop in 1862 (dus 150 jaar gelede) onder die koffie en suiker in die winkel van Pulvermacher beslag gelê is, wat in Oktober in 'n inventaris van die landdros oor die inhoud van die tronk voorkom en wat deur die heer Eagle voorgestel is om gedurende die Basoetoe-oorloë op wa-agterstelle gemonteer moes word." Kok wou vermoedelik die kanonne saamneem op die Griekwas se Groot Trek na Niemandsland (Griekwaland-Oos). Volgens die inventaris van Kok se besittings met sy trek na Kokstad was daar drie kanonne, maar dit is onbekend wat van die derde kanon geword het. Maar nog voordat hy dit kon gebruik, het Philippolis se landdros glo daarop beslag gelê. P.J. Nienaber en C.J.P. le Roux skryf egter in hul boek Bewaring in die Oranje-Vrystaat dat die kanonne deur dr. John Philip, na wie Philippolis genoem is, aan Kok geskenk is. Kok sou dan glo ook hierdie kanonne teen die Boere in die Slag van Swartkoppies (1845) gebruik het. In die eeu en 'n half wat die kanonne in Philippolis is, is dit nog selde afgevuur. Een geval was wel met die herdenking van die Groot Trek in 1938. Mnr. Henning Viljoen, een van die organiseerders van die Ossewatrek op Philippolis, het toe die twee kanonne met 'n skotskar na die Oranjerivier aangery waar die Serfonteinbrug nou is. Hier het die Vrystaters die trekkers van die Kaapkolonie ontmoet. 'n Monument is ook opgerig op 'n nabygeleë koppie om dit te herdenk. In dié jare het die twee kanonne gestaan in die parkie voor die stadsaal en langs die hotel in Voortrekkerstraat. Rondom 1980 is dit straat-op verskuif tot bo-op die koppie waar dit nou nog staan skuins agter die Nienaber-plein. Van hier bo het 'n mens 'n wye blik oor die ganse Philippolis. Met die Witblitsfees in 2000 is daar onder andere weer 'n paar skote met die kanonne geskiet. Feesgangers wat wou, moes op dok vir dié geleentheid en só is 'n paar rand vir die fees geïn.

Vind vrede in galery

- Jens Friis PHILIPPOLIS. Jobhuis, ‘n galery, wat gehuisves word in ‘n pragtig gerestoureerde woning, is die uitstalplek vir ‘n permanente uitstalling van 25 kontemporêre skilderye na aanleiding van die Bybelboeke Job en Klaagliedere. Dié werke kan bloot as kuns in olie op doek beskou word, óf as genesing vir trauma. Maar dis veral laasgenoemde wat vir die kunstenaar, me. Rina Coetzee, bevrediging gee. Die skilderye is ‘n uitbeelding van die kunstenaar se worsteling met depressie. “‘n Besoek aan Jobhuis neem jou op ‘n reis van in kontak kom met jouself, jou emosies en die vind van innerlike vrede. Jy kry geleentheid om in afsondering diep na te dink en uiting aan jou emosies te gee,” sê Coetzee. “Alle mense kan baat vind by ‘n besoek aan Jobhuis. Mense wat lyding of verliese ervaar, getuig veral dat blootstelling aan die skilderye vir hulle van besondere waarde is,” sê dr. Retha du Plessis aan wie die pragtige huis behoort. En as jy deur die besoekersboek blaai blyk dit wel die geval te wees. Só skryf ‘n besoeker uit Welkom: “Hierdie is ‘n oasie vir moeë woestynreisigers. Woord, visie en musiek. ‘n Kragtige salf vir gees.” En iemand uit Hermanus: “God werk met ons op vreemde wyse! Hy kan heelmaak! Ongelooflike skeppingswerk in kleur en klank.” (Om die ervaring te versterk word aangrypende klassieke musiek gespeel in die galery.) Die héélmaakproses word herhaaldelik deur besoekers verwoord: “Dit was ‘n belewenis om hier te wees. Nou kan ek my kind wat kanker het met Job se woorde troos.” En ‘n Pretorianer skryf: “Aangrypend – omdat dit my seun en my eie geestespyn verwoord. Dankie vir inspirasie en ‘n roetekaart uit die pyn”. Maar die besoekers kom ook van oorsee soos uit San Francisco: “I watched my mom struggle with depression throughout my childhood and I remember her personal attachement to Job. It was wonderful to see visually your struggles as I could also relate them to what my mom must also have been experiencing. Thank you!” ’n Tweede vertrek in die galery huisves kommersiële kunswerke, waaronder Coetzee se Bo-Karoo-, Stoelstories- en Kom binne-reeks. Ook werke van kunstenaars uit die omgewing is hier te koop. Coetzee is ’n grafiese kunstenaar, wat talle kinderboeke geïllustreer en kunswerk vir die TV-kinderreekse soos Pumpkin Patch, Mina Moo en Kideo gelewer het. Sy het tot onlangs ook grafiese werk vir die Universiteit van die Vrystaat gedoen. Vir meer besonderhede bel Du Plessis by 083 451 6973 of skryf aan retha@webgrafika.co.za. Die galery is oop van 09:00 tot 17:00. Alternatiewe besoektye kan gereël word deur Coetzee te bel by 051-773-0157.

Lyk toe al die tyd 'n boomstomp?

- Jens Fris

’n BROKKIE inligting wat ’n bejaarde vrou destyds met ’n oud-argeoloog van die Nasionale Museum in Bloemfontein gedeel het oor ’n boomstomp pleks van ’n lyk in ’n kis, spook ná jare steeds by hom.

Was die “lyk” in die kis dalk wel net ’n boomstomp, soos sy vertel het, wonder Cobus Dreyer.

Dreyer het jare lank navorsing gedoen oor die geskiedenis van die inheemse volke van die Vrystaat.

“Dit was baie bevredigend, maar afgesien daarvan ly ek ook aan ‘n ‘outydse siekte’: Enigiets wat oud is, interesseer my,” vertel hy.

“Die ander personeel by die museum het dit geweet. Wanneer daar ’n lid van die publiek met ’n storie, of ’n voorwerp aangekom het en die betrokke departement, soos antropologie of geskiedenis het nie belang gestel nie, het hulle my geroep. Mense kan maklik afgehaal voel as jy nie in hul storie, kiekies of ou Bybel belang stel nie.”

Op dié wyse het hy juwele ontdek.

“So ongeveer 15 jaar gelede, roep die dame by die biblioteek my.

“Kom daar, wag ’n klein, ou vroutjie op my. Jy sou kon sê die tipiese little ol’ lady.

“Kiertsregop, netjies aangetrek, met so ’n krulrand strooihoedjie op die kop.

“Haar naam is Felecite Lowe-Nevett. Sy gee my haar kaartjie. Ek het hom nog. Daar is twee adresse op, een in Umhlanga Rocks en die ander in Stockport in Groot-Brittanje.”

Dié tannie was besig met familie-navorsing en sou enige hulp waardeer. Sy het self van Natal gery en was onderweg na die Kaap.

Haar oupa was die dokter op Philippolis tydens die Anglo-Boereoorlog. Hy dokter Boer en Brit, almal voor die voet. “Oupa het vier dogters gehad, waarvan haar ma een was.”

Een van die susters trou met ’n vent wat daar aankom en kort voor lank is hy 30 000 pond in die skuld. “Seker ’n fortuin vir daardie tyd.”

Die vent bedink toe ’n plan. Hy val van sy perd en “sterf” tragies. Hy word begrawe en die hele hartseerstorie word op sy grafsteen aangebring.

“Sy reken dat daar ’n boomstomp in die kis was, want etlike jare daarna slaan die niksnuts op die diamantvelde uit. Perdfris en gesond.

“Sy het ’n verklaring van ’n private speurder (natuurlik uit daardie tyd) by haar gehad wat dit bevestig het.

“Nou moet ek bieg. Ek het nie die name of vanne van die mense of plaasname of plekke of enige notas neergeskryf nie,” vertel Dreyer.

“ ’n Jaar of wat daarna kry ek ’n brief van haar waarin sy voorstel dat ek haar moet help om die graf te gaan opgrawe om te kyk wat was in die kis.

“Ek het in daardie stadium maar gevoel om nie betrokke te raak nie en skryf toe aan haar: ‘Let sleeping logs lie’. ”

Dit het hom later gepla en hy skryf toe aan haar briewe na albei adresse wat haar egter nie bereik het nie.

“Teen daardie tyd was sy seker al lankal langbome toe.

“Ek het per geleentheid op Philippolis in die ou begraafplaas gaan soek, maar kon nie ’n graf met die hartseerstorie kry nie. Vir al wat ek weet, is hy op ’n plaas begrawe.”

Dreyer sal dit hoog op prys stel as enigiemand iets van dié gebeure weet.

Skryf aan hom by DreyerJ@ Telkomsa.net.

Oom Sterk Gert oorlede

- Jens Friis Figure van legendariese omvang is daar weinig meer, en nou is die platteland nóg een armer. Oom Gert van Biljon (88), oftewel Sterk Gert, van die bejaardetuis op Trompsburg is enkele dae gelede oorlede na 'n lang stryd teen onder meer erge suikersiekte. Dié reus van 'n man het met rede Sterk Gert geheet, want op sy dag kon hy 'n windpompkop sommer so op sy eie teen 'n windpomp uitdra en op sy plek plaas. Maar hy het ook 'n deurgrondige kennis van die Karoo se plante gehad, was 'n kranige versamelaar van oudhede, bouer, boer en geliefde inwoner van Philippolis waar hy die grootste deel van sy lewe gewoon het. Saam met sy oorlede vrou Cielie het hulle geboer suidwes van die dorp wat nou deel vorm van die Laohu-tierreservaat. Maar nadat oom Gert langs Voortrekkerstraat, die hoofstraat van Philippolis, kom woon het, het hy allermins kom stilsit. Met die bou van die Sir Laurens van der Post Skrywershuis en gedenktuin het hy 'n leidende rol gespeel. Hy't as nutsman menige probleem elders in die dorp opgelos en as jou boorgat se pype probleme gee was hy die man om te bel. BOERERATE As die dokter se medisyne nie wou help nie, was oom Gert ook die man om te bel. Van boererate en veldplante het hy baie geweet - en genadiglik het hy dit aangeteken in 'n notaboekie en is feitlik almal ook gepubliseer in die Philippolis Post, die plaaslike gemeenskapskoerant. Was dit nie hiervoor nie, was dit gewis verlore vir die nageslag. “Die Suid-Vrystaat is vol rate wat nie verlore mag gaan nie. Daarom dat ek hul nou aanteken,” het Oom Gert destyds gesê nadat hy meegewerk het met die universiteite van die Vrystaat en Rhodes. Onder die honderde boererate wat neergepen is, tel rate vir bloedvergiftiging en artritis tot snywonde en hoes. As ’n baba tande kry, het die oumense glo weeluise gevang, hul stukkend gedruk en die bloed daarvan aan baba se tandvleise gesmeer. En wat gemaak as iemand flou val van groot hartseer? Dan is een van die gesin se urine blykbaar vir die verdrietige persoon gegee om te drink. Om die smaak te verberg is ’n paar peperment-druppels bygegooi. Hoewel hy nie bereid was om verantwoordelikheid te neem vir die mediese uitwerking van sommige rate nie, het baie egter in ’n stadium vas geglo dié rate werk. “Die oumense het geglo dat jy perskepitte moet fynstamp en snuif as jou neus bloei. Borrie doen ook die ding. Sou nie een van dié twee rate help nie, is dit raadsaam om baie rou of gekookte kool te eet. Sommige glo ook vas daaraan om ’n swart sydoek om die kop te bind en dit agter by die nekwerwel vas te knoop.” CHRYSLER UIT 1934 As daar 'n troue of fees was is oom Gert genader om sy statige 1934-Chrysler uit te trek. Dié motor het die dorp baie plesier verskaf en nadat hy dit opgeknap het, het dit waarlikwaar soos 'n nuwe sikspens gelyk. Des te meer nadat Van Biljon eiehandig die leerafwerking met sorg gerestoureer het. In 2004 toe hy 80 was, het oom Gert gesê dat dit 'n voorreg is om dié swart pragstuk met sy sagte, statige kurwes in te span wanneer daar 'n plaaslike "highday of holiday" is. "Min mense het al in so 'n antieke motor gery en dit gee hulle gewoonlik baie plesier," het hy toe vertel. "Op grondpaaie moet mens maar mooi ry, want 'n skerp klip kan sommer tot 'n pap wiel lei." Die motor se wiele was nie soos vandag s'n plat op die loopvlak nie, maar effens rond - soortgelyk aan 'n fietswiel. Die Chrysler had ook menige interessante ekstras waaroor motors meestal vandag nie meer beskik nie. Dit het ingesluit 'n voorruit wat op bloedige warm somersdae oopgeskuif kon word. Nog 'n lafenis teen die hitte was om die sonvensterklappe te laat sak. Dié het oor die jare al verkleur weens die pyprook van vorige eienaars. Só 'n kosbare motor moet veilig bewaar word. Daarom het Oom Gert dit elke keer toegegooi met 'n reuse, ou kombers voordat hy saans sy waenhuis langs Voortrekkerstraat gesluit het. PLAASWERKTUIE Toe Oom Gert se gesondheid later nie meer na wense was nie, is dié spogmotor verkoop nes 'n uitgebreide aantal antieke plaaswerktuie wat hy versamel het. Hieronder het getel stokoue dorsmasjiene tot grawe, pikke en houtdosies waarin eiers vervoer is. Oom Gert wou graag sien dat dié antieke plaaswerktuie 'n plek vind in 'n eie plaasmuseum, maar helaas het die jare hom ingehaal. Nietemin, laat hy 'n ryke erfenis agter waarvoor baie hom gewis nog lank sal onthou.

Groenhuis Gastehuis, www.philippolis.co.za

Gaan kuier by wilde tiere

Foto: Sunette Fourie

Die tierprojek wat die omgewingsbewaarder en rolprentmaker John Varty in die Suid-Vrystaat begin het, bied ‘n uitsonderlike geleentheid om feitlik teenaan regte-egte wilde tiere te kom vanuit ‘n spesiaal ontwerpte voertuig.
Daar is deesdae sowat 45 000 tiere wêreldwyd in aanhouding, maar slegs sowat 1 000 wilde tiere.
Varty het ‘n leeftyd se ondervinding met die rehabilitering van cheetahs, luiperds en leeus. Hy het die afgelope sowat tien jaar tiere op die Tiger Canyons-reservaat in die Philippolis-distrik.
Die omgewing wat wissel van diep canyons tot oop veld en rotsagtige landskappe bied ‘n ideale habitat vir ‘n verskeidenheid wild. Onder die prooi tel blesbokke, springbokke, rooihartebeeste, blouwildebeeste en steenbokke.
Besprekings is noodsaaklik. Loer by www.jvbigcats.co.za vir meer inligting.
Die Tiger Canyons-reservaat is sowat 200 km suidwes van Bloemfontein en die laaste stukkie is ‘n grondpad.

Historiese huisie sorgsaam gerestoureer

- Jens Friis
PHILIPPOLIS. - 'n Witgekalkte huis langs Tobie Mullerstraat is so tipies van die Karoo-platdakstyl as kan kom. In die string argitektoniese juwele in Philippolis is dié huisie geensins die imposantste nie, maar miskyk kan jy dit nie.
Sit toeriste saans op die stoep van die Nagmaalshuisie hang die melkweg in al sy glorie bo-oor hulle. Dit is dus ‘n gepaste naam dat dié sorgsaam gerestoureerde gastehuisie deesdae deel vorm van Starry Nights Karoo Cottages (www.starrynights.co.za) van me. Sunette Fourie.
In 1984 het verskeie eienskappe van hierdie huis die aandag van die Raad vir Nasionale Gedenkwaardighede getrek.
Die mure aan die voor- en sykante is effens verhoog om 'n lae borsweringsmuur met geprofileerde lyswerk te vorm. Die voordeur is simmetries in die fasade geplaas met die twee vensters aan weerskante. Die gebou het houtskuifraamvensters, wat van groengeverfde hortjieluike voorsien is.
"Die groengeverfde houtdeur met sy matglasruite en koperdeurplaat en -deurknop is waarskynlik 'n latere toevoeging tot die gebou," skryf prof. A.W.G. Raath in sy boek Vestiging in die Transgariep - die Vroeë Geskiedenis en Historiese Geboue van Philippolis .
Pleisterwerk om die vensters en deur en op die hoeke van die fasade dien as versiering.
"Oor die hele oppervlak van die mure is horisontale lyne in die pleister gekerf - waarskynlik ook 'n latere poging soos in die geval van die deur om aan die huis 'n meer deftige voorkoms te verleen."
Hierdie huisie het 'n platsinkdak, wat met 'n effense helling na agter afloop. Voor die gebou is 'n oop, smal stoep met leiklipplaveisel en steentrappies. Soos vele huise in oud-Philippolis lê dit vlak teen die straat. Van 'n tussenruimte soos 'n tuin is daar weinig sprake. Die private huisdomein skakel feitlik direk met die publieke domein. "Die straat kan 'n verlenging van die private binneruimte word," aldus argitek Jan Daniël Smit.
Die geskiedenis van hierdie tipiese Karoostyl-platdakhuisie is terug te spoor tot 1860. Op 17 Julie van daardie jaar is die grondbrief vir erf 97 uitgereik aan J. Jager deur Adam Kok III, die Griekwakaptein.
Dit het later in die hande van 'n Sarel J. Pretorius beland.
In 1978 is die erf geregistreer in die naam van mev. Blanca Mal herbe, vrou van oudburgemeester Izak Malherbe. Sy het dit gemeubileer met menige antieke stuk. Haar seun, mnr. Sakkie Malherbe, het in die huis gewoon toe dit in 1984 as nasionale gedenkwaardigheid verklaar is.

Een vir elke bestaansjaar

Mev. Elaine Andrews van Colin Fraserstraat, Philippolis, organiseer die stalletjies vir die feesnaweek ter viering van die 150-jarige bestaan van die plaaslike NG kerk. Dit vind die eerste naweek van Oktober plaas. Sy hoop op 150 stalletjies – een vir elk van die bestaansjare van dié gemeente. Bel haar by 082-5074-155. Die meegaande foto is uit die NG kerktoring geneem enkele jaar gelede met 'n Witblitsfees. Dié fees is vir dekades in Philippolis aangebied, maar het in die afgelope jare gesneuwel. Foto: Jens Friis

Houtsneeuwerk sorgsaam gerestoureer

BIBLIOTEEK WEER OOP: Die Jacobson-biblioteek in Philippolis is weer oop nadat dit vir etlike jare gesluit was weens opknappings- en restourasiewerk. Die fyn houtsneewerk op die stoep van die museum is pragtig gerestoureer soos hier gesien word. Aan die anderkant van Voortrekkerstraat is die NG pastorie sigbaar. Foto: Jens Friis

Kwakkers by Groenhuis Gastehuis

Kwakkers by Groenhuis Gastehuis. Foto: Laurika van Straaten

Tourism: Accommodation in Philippolis

Jens Friis snr. met pappegaai

Jens Friis snr., eienaar van die Groenhuis Gastehuis, met een van sy prag-pappegaaie. Foto: Laurika van Straaten

Die Stal, 'n anneks tot die Groenhuis Gastehuis, Philippolis

Die Stal, 'n anneks tot die Groenhuis Gastehuis, Philippolis. Nader aan 'n plaas-atmosfeer in 'n dorp kan jy skaars kry. Loer by www.philippolis.co.za vir meer inligting. Foto: Jens Friis

Onderwyseres van Philippolis Hoerskool blink uit

Twee onderwysers van die Hoërskool Philippolis het op nasionale vlak uitgeblink. Mnr. Velaphi Simon (Pat) Magwa, skoolhoof, het met die oorhandiging van die nasionale onderwyseerbewyse in Johannesburg die prys ontvang vir uitnemendheid in hoërskoolleierskap, en mnr. Jacques Lombard is aangewys as die provinsiale wenner in die kategorie vir onderwysers wat deur mense benoem is. Die room van die land se onderwysers het vir die toekennings byeengekom in die Sandtonse Konvensie-sentrum. Hiermee word erkenning gegee aan onderwysers van al die provinsies wat bereid is om ekstra hard te werk om te verseker dat gehalte-onderwys verskaf word. Adj. pres. Kgalema Motlanthe en die minister vir basiese onderwys, me. Angie Motshekga, was onder die hoogwaardigheids­bekleërs.

Landdroskantoor opgeknap

Die landdroskantoor langs Tobie Mullerstraat, Philippolis, is onlangs opgeknap. Dié pragtige gebou met sy koel stoep en twee gewels spog nou met onder meer nuwe verf, ’n sterk staalheining en ligte wat dit saans helder verlig. Adv. Nicho du Toit is die landdros hier. Foto: JENS FRIIS

Volksboukundige skat verval

- Jens Friis
PHILIPPOLIS. – ’n Muur van die dorp se historiese skutkraal, ’n nasionale gedenkwaardigheid, het ineengestort.
Enkele maande gelede is in Volksblad gewaarsku dat dringende aandag nodig is om dié volksboukundige skat van verval te red.
Naas die skutkraal by die ou polisiekantoor op Ventersburg, is die een op Philippolis die enigste voorbeeld van dié spesifieke soort bouwerk wat in die ganse Vrystaat behoue gebly het.
Die skutkraal is in 1990 tot nasionale gedenkwaardigheid verklaar.
Geen eenstemmigheid bestaan oor die oorsprong van die skutkraal nie. Dit bestaan uit twee krale wat gevorm word deur mure van sowat 2,5 m hoog en ’n halwe meter breed. Die klippe is aan mekaar gemessel.
In die grootste kraal is ’n skutmeesterskuiling met ’n plat sinkdak en klipvloer.
Tydens die reisiger James Backhouse se besoek aan Philippolis in 1839 was daar ’n paar veekrale van klip aan die kant van die dorp.
Op sy skets van Philippolis verskyn daar ’n groot reghoekige struktuur aan die voet van ’n koppie wat moontlik die bestaande skutkraal kan wees.
Dat daar ’n skut in 1862 was, is seker, want die plaaslike vrederegter, F.K. Höhne, maak melding daarvan. Dit is waarskynlik dieselfde erf wat in 1895 aan die munisipaliteit van Philippolis oorgedra is.
Die skutkraal, aan die voet van ’n koppie langs Justiestraat, vorm saam met ’n aangrensende Karoo-huisie ook ’n nasionale gedenkwaardigheid, ’n historiese kompleks in die kleine.

Bly oor by die Groenhuis Gastehuis in Philippolis

Akkommodasie / Accommodation: Philippolis
Groenhuis Gastehuis / Guesthouse
jensfriis@intekom.co.za
Tel. 051-773-0073
www.philippolis.co.za

Biblioteek uiteindelik weer oop

- Jens Friis
PHILIPPOLIS. – Ywerige lesers het al moed opgegee, maar die haas onmoontlike het toe wel gebeur: Ná byna agt jaar se restourasiewerk is die dorp se Jacobson-biblioteek uiteindelik weer oop.
Daar het groot ontevredenheid hier geheers omdat die opknappingswerk net nie wou klaar nie.
Ook die Transgariep-museum langs die Jacobson-biblioteek word gerestoureer.
Die twee projekte sal na verwagting sowat R4,75 miljoen beloop.
In die afgelope jare is die bi-blioteek gehuisves in die ou skoolkoshuis van die eertydse Hoërskool M.T. Steyn by die uitgang van die dorp na Trompsburg. Vir biblioteek-gebruikers was dit ’n groot ontwrigting, want dit is uit die dorp en ver van veral die woonbuurt Bergmanshoogte.
Daar was aanvanklik planne om ’n nuwe biblioteek te bou, maar daar is toe besluit om die huidige een eerder te restoureer vanweë sy historiese belang.
Dié Victoriaanse juweel, dalk die spoggerigste huis op die dorp, is luidens ’n verslag van die Raad vir Nasionale Gedenkwaardighede in 1905-’06 deur twee Nederlanders, Van der Kooy en Arrie, vir ’n plaaslike handelaar, Leonardus Bohen, gebou.
Van 1915 het J.G. Hartman dit as tuishuis gebruik, maar dit was mnr. Moritz Jacobson wat dit die langste sou besit (1921 tot 1977).
In hierdie 56 jaar is die plankvloer van die stoep met ’n sementvloer vervang en die houttrappies voor die gebou met sementtrappies. Die buitegeboue op die erf het die eertydse stalle in omstreeks 1924 vervang.
Die huis is aan die Oranje-Vrystaatse Provinsiale Administrasie oorgedra nadat Jacobson die huis geskenk het met die doel dat dit in ’n biblioteek omgeskep moes word.
Toe restourasiewerk agt jaar gelede begin is, was die noordelike muur erg aan ’t verkrummel. Ook van die fraaie sierhoutwerk op die stoep het deur die jare vergaan.
Prof. Doreen Atkinson, sameroeper van die eertydse tussentydse biblioteekkomitee, het destyds aan Volksblad gesê kontrakteurs is aangestel wat nie die geld of kundigheid gehad het om  die  projek klaar te maak nie.
“Dis jammer dat swart ekonomiese bemagtiging belangriker geag is as plaaslike ekonomiese ontwikkeling.”
Die biblioteekkomitee het toe vuur gemaak oor dié aangeleentheid en die departement van openbare werke, paaie en vervoer, asook die departement van sport, kuns en kultuur, het daarna aandag aan die saak gegee.
Mnr. Thami Kani van die departement van openbare werke het toe op ’n biblioteekkomiteevergadering gesê hulle was nie tevrede met die werk wat deur die kontrakteur gedoen is nie. Daarom is die kontrak tydelik gestaak en meerdere male het die herstelproses weer tot ’n halt gekom.
Maar ná ’n rekordtyd van agt jaar kan Philippolissers uiteindelik nou weer hier boeke uitneem.

NG kerk vier 150 jaar

Die NG kerk op Philippolis se 150ste bestaansjaar word die naweek van 7 Oktober gevier. Belangstellendes wat dit wil bywoon, kan meer inligting kry by me. Pulani Simes by die kerkkantoor deur 051-773-0014 te bel. Foto: jens friis

Nuwe Kunsgalery in Philippolis

Me. Rina Coetzee bedryf deesdae haar eie kunsgalery in Philippolis op die hoek van Kort- en Tobie Mullerstraat. Dié oud-Johannesburger wat reeds 20 jaar in Philippolis woon verkoop ook hier tuisgemaakte geskenke. Haar geskenkwinkel-galery word bedryf uit 'n sorgsaam gerestoureerde Karoo-dorpshuis. Foto: Jens Friis

Skatryk (diamant)geskiedenis van Jagersfontein

SKATRYK (DIAMANT)GESKIEDENIS
Kom snuffel saam tussen Jagersfontein se klippies

In 1914 het Jagersfontein se rugbyspan die onmoontlike reggekry. Tydens ‘n plaaslike wedstryd het hulle die besoekende Transvaalse provinsiale span geklop met 6-4, volgens die South-Western News. Jens Friis het gaan snuffel in dié Suidwes-Vrystaatse dorp se skatryk (diamant)geskiedenis.
"DIS die oudste myn wat ononderbroke in gebruik is - meer as 2 000 jaar," word trots aan my vertel tydens 'n besoek aan 'n marmermyn in noordwes-Italië. Dáár by Carrara is al gedelf met die geboorte van Christus.
Maar min delwerye is só gelukkig. Myne het 'n beperkte lewe. Weinig is lewensvatbaar ná enkele dekades. Dan kwyn die dorpies daarom heen ook. Dis immers wat gebeur het in Koffiefontein, Copperton, Pelgrimsrus en vele ander.
Toeka het almal geweet waar is Jagersfontein. Hier was 34 kroeë, vyf groot hotels, ondernemings van alle soorte, 'n plaaslike koerant, teaterklub en 'n sosiale lewe ongekend aan die Suid-Vrystaatse platteland.
Selfs in die huise was lopende water én elektrisiteit - die eerste in die provinsie.
Van oral oor het hulle gestroom. Jagersfontein het party stief behandel en hulle is koponderstebo vort. Die sterre is mos altoos blinker aan die ander kant.
Maar daar was ook die gelukkiges, want het jy wel 'n klippie uitgegrou, wás dit blinker as elders. Die Jagersdiamante sou bekend word vir hul buitengewone gehalte. Boonop was hulle gróót.
Só was die Excelsior (972 karaat) een van die tien grootste knoetse wat ooit gevind is. Tot die ontdekking van die Cullinan-diamant naby Pretoria 12 jaar later in 1905 was die Excelsior die grootste wit diamant.
Die waarde daarvan word deesdae op sowat R1,2 miljard geraam, aldus Explore, Satoer se amptelike toerismeen reisgids.
In 1895 is nog 'n wit diamant by Jagersfontein gevind. Die Reitz (later herdoop tot Jubilee) was ook 'n nie te versmaaie 640 karaat.
Al dié knewels het gekom uit 'n gat met 'n omtrek van 1,57 km en 'n deursnee van byna 500 m. Diegene met geseënde wiskundige talente sou kon uitwerk dat dié gat nagenoeg 9,65 ha beslaan. Na 32 jaar se oopmynbedrywighede is daar in 1913 'n vertikale skag gesink met horisontale tonnels. 'n Allemintige 9 526 miljoen karaat diamante (meestal van juweelgehalte) is tussen 1871 en 1896 by die Jagersfonteinmyn gevind.
Daar word gereken dat daar nog talle diamante skuil in die brokke rots op die nabygeleë mynhope. Weens ondoeltreffende mynmetodes is 'n groot hoeveelheid van die pyp nooit ontgin nie.
Kyk jy in die gat af, is dit duiselingwekkend diep (165 m). 'n Deel is gevul met grond- en reënwater - Jagersfontein se drinkwater.
In die bykans 100-jarige bestaan van die myn het dit 'n paar keer tot stilstand gekom soos tydens die twee wêreldoorloë en die Groot Depressie, maar dit is eers in 1969 finaal gesluit.
Van sy diamantglorie het Jagersfontein hier en daar iets behou. So is daar die waterpompe langs die straathoeke, drie Herbert Baker-geboue, 'n pragtige Rooms-Katolieke kerk uit 1881 en die Jager's Mining Village.
Maar wat eens aangelê is as myndorp op die plaas van die Griekwa, Jacobus Jagers, is deesdae eerder 'n saamkomplek vir skaapboere van die suidwes-Vrystaat.

SOU JY GAAN* Jagersfontein is 116 km van Bloemfontein. Draai van die N1 by die Windmill Casino en volg die R706.
* Inwoners beweer ‘n deel van die R706 is die langste stuk reguit pad in Suid-Afrika (of minstens in dié geweste). Vat die pad en jy sal sien waarom hulle so meen.
* Onderweg sal jy die Kromellenboog- en Rietrivier oorsteek – twee van die grootste “riviere” in die suidwes-Vrystaat. Beide vloei later in die Kalkfonteindam, ‘n gewilde visvangplek.
* Van Jagersfontein lei die teerpad na Fauresmith. Dit is net ‘n klipgooi weg en beslis die moeite werd om ook te besoek.
* Die R704 van Jagersfontein na Trompsburg is nou ‘n teerpad en só kan jy weer by die N1 aansluit.

Kerk had vroeë geboorte 150 jaar gelede

Kerk had vroeë geboorte 150 jaar gelede- Jens Friis
PHILIPPOLIS. ¬ - “Ondanks die feit dat die Kaapse Kerk hom teen die Groot Trek uitgespreek het en daar geen geordende leraars die Voortrekkers vergesel het nie, is die NG Kerk tog deur hierdie groot migrasie na die binneland gedra,” skryf J.A. Bosch in die goed nagevorste “Eeufeesgedenkboek van die N.G. Gemeente Philippolis” (1862-1962).
Sedert die verskyning van dié boek het daar egter ‘n halfeeu verloop en volgende jaar word die 150-jarige bestaan gevier van die NG Gemeente op Philippolis – een van die eerste plekke waar die Boere hul gevestig het oorkant die Oranjerivier.
Maar hoewel die groot feesviering in 2012 plaasvind, was daar vanjaar 150 jaar gelede reeds ‘n vroeë geboorte van dié gemeente.
“Reeds in 1861 het die blankes in Philippolis en die onmiddellike omgewing hul eie gemeente gestig, maar nadat die Philippolis-gebied by die Vrystaat deur die koopkontrak van 26 Desember 1861 ingelyf is, het Philippolis ‘n deel uitgemaak van die gemeente Fauresmith,” skryf Bosch.
Hierdie reëling het egter nie lank geduur nie, “want in Maart 1862 is ‘n versoekskrif, onderteken deur 58 persone, aan die kerkraad van Fauresmith voorgelê waarin versoek is “om Philippolis tot een afzonderlijke Gemeente te verklaren. Alhoewel die kerkraad van Fauresmith op die tydstip teen die stigting van nuwe gemeentes was, het hulle nogtans besluit om aan dié versoek geodkeuring te verleen.”
En só het dit toe gebeur dat die Transgariepse Ring die stigting van Philippolis as selfstandige gemeente formeel bekragtig het.
Ds. A.A. Louw van Fauresmith, die konsulent van Philippolis, het ‘n oog gehou oor die nuwe gemeente.
Wat min mense weet is dat die huidige kerkgebou op dieselfde plek staan as die kerkgebou wat van die Griekwas met hul vertrek vir 900 pond gekoop is. Die huidige kerk staan dus ook aan die bo-punt van Voortrekkerstraat wat destyds Kerkstraat geheet het.
Die Griekwa-kerkie is etlike jare nog gebruik, “alhoewel dit toe reeds baie bouvallig en ondoeltreffend was. Voor elke Nagmaalsgeleentheid moes die gades van kerkraadslede sorg gedra het dat die misvloer van die kerk ‘n nuwe “skoon” lagie gekry het.”
Dis onseker wanneer die eerste kerkdienste hier gehou is, maar op 8 Maart 1863 is veertien kinders gedoop. Die volgende dag is die eerste kerkraadsvergadering gehou en ds. Colin Mackensie Fraser is as die eerste leraar beroep.

Gariepdam 40 jaar gelede op posseël

40 JAAR GELEDE: Mooitjies 40 jaar gelede het dié poseël wat ontwerp is deur C. Bridgeford orals op briewe in Suid-Afrika gepryk. Die Gariepdam, die grootste in Suid-Afrika, is in 1971 ingewy en was aanvanklik bekend as die Verwoerddam. Ná 1994 is dit herdoop tot die Gariepdam wat verwys na die Oranjerivier oftewel Gariep wat beteken "groot water". Langs die Gariepdam is die dorp met die gelyknamige naam wat eens bekend was as Oranjekrag. Die Gariepdam is 88 m hoog en 914 m lank. - Jens Friis

Kimberley se 1stes 'n lekker dagrit vanaf Philippolis

- Jens Friis
Die hoofstad van die Noord-Kaap se diamantmyne het hom op sy dag aan die voorpunt van industrialisasie in Suid-Afrika geplaas. Gedryf deur 'n gees van vooruitgang en voorspoed, is dit nie verbasend nie dat dié stad oor talle eerstes beskik.
Dis net by hul Groot Gat wat Kimberley deesdae kleitrap. Dié is glo nié die grootste mensgemaakte uitgrawing ter wêreld nie. Volgens Jagersfonteiners het kenners altwee gate sorgvuldig gemeet en dit het duidelik getoon: hulle s’n is groter as dié van Kimberley.
Maar wat die res betref, word talle van Kimberley se eerstes, grootstes en bestes belig in dié stad se McGregor-museum.
Die imposante gebou wat die McGregor huisves het 'n ryke geskiedenis. Cecil John Rhodes wat dit in 1897 as sanatorium laat bou het, het hier tuisgegaan met die beleg van Kimberley. In die sitkamer (deesdae die museumwinkel) is die nuus aan hom oorgedra dat die stad bevry is. In 1908 is dit herdoop tot die Hotel Belgrave en in 1933 is die gebou weens geldelike nood as kloosterskool verhuur.
* Digby die McGregor langs Du Toitspanstraat is blykbaar die enigste inrykroeg in die land. Dit dateer van 1880.
* Die Start of the West naby die Groot Gat roem hom daarop dat dit die oudste kroeg in die land is. Nadat dit in die 1870's 'n dranklisensie gekry het, het Barney Barnato blykbaar dikwels hier aangedoen.
* Dit was kort hierna wat Kimberley die eerste dorp in Suid-Afrika geword het om elektriese straatligtete kry (1882).
* Ook was hier die eerste hotel wat kon spog met elektrisiteit (1889) en drie jaar later die eerste elektriese trem. Dié tremlyn het diens gedoen tot 1947.
* En só gaan die Nr. 1-lys voort. Wat vroue betref, staan veral die name uit van Karen Muir, suster Henrietta Stockdale en regter Leonara van den Heever. Die twaalfjare Karen Muir het 'n opskudding in die swemwêreld veroorsaak toe sy in 1965 in Blackpool, Engeland, die 110 tree-rugslag in 'n blitsige 68,7 sekondes afgelê het - 'n wêreldrekord.
* In 1911 is die eerste openbare vlug in 'n Suid-Afrikaans geboude vliegtuig by Kimberley uitgevoer, maar twee jaar later was dit ook hier waar die eerste vliegongeluk plaasgevind het.
* Vir lugvaart sou 1931 van belang wees: Die Kimberleyse lughawe was die eerste om beligtingstoerusting aan te bring.
* Op Kimberley is die eerste internasionale rugbytoernooi (1889) beslis, die eerste vergadering van die nuutgestigte rugbyraad gehou, en die eerste grensregters gebruik. Kimberley en omstreke was ook die eerste om die Curriebeker te verower - en so ook die Curriebeker in krieket.

SOU JY GAAN * McGregor-museum, Atlasstraat, R12 (volwassenes) en R6 (kinders). Dit is dit daagliks oop tussen 09:00 en 17:00 en Sondae van 14:00 tot 17:00. Bel 053-839-2700.
* Die Duggan Cronin-versameling word beskou as een van die wêreld se belangrikste volkekundige fotografiese optekeninge en word gehuisves in die gelyknamige galery (tel. 053-839-2700), langs die McGregor-museum in Kimberley. Dit is Maandae tot Vrydae van 09:00 tot 17:00 en oor naweke moet jy ‘n afspraak maak (tel. 053-839-2700).
* Die twee indrukwekkende herehuise Dunluce (Lodge Road 10) en Rudd House (Loch Road 5) kan slegs gesien word op afspraak met ‘n gids van die McGregor-museum in die week.

Wyle Naomi Friis se groentesop (Groenhuis Gastehuis)

Wyle Naomi Friis se groentesop (Groenhuis Gastehuis)

3 liter koue water
2 sopbene (3 stukkie briskets)
8 ml sout
125 g 4-1-sopmengsel
2 groot geelwortels, geskil en gerasper
25 ml tamatiepasta
1 ui, gekap
1 selderystingel, gekap
2 preie, gekap
125 ml pampoenblokkies
18 ml Worcestersous
5 ml suiker
5 ml knoffelsout
Ekstra sout en vars gemaalde swartpeper na smaak

Plaas die water, sopbene en sout in 'n drukkastel en drukkook 20 minute, ofkook 1 uur in 'n gweone kastrol.Voeg die res van die bestanddele by en kook weer 20 minute in 'ndrukkkastrol of 45 minute in 'n gewone kastrol.Verwyder die sopbene en laat nog 1 uur prut.AS dit te dik is, kan jy nog water byvoeg.Sit stomend warm voor.Genoeg vir 6 mense.

Historiese foto van Gariepdam

Dié historiese foto van die Gariepdam, die grootste in Suid-Afrika, is deur mnr. Gert van Niekerk van Philippolis verskaf. Hierdie dam is in die vroeë 1970's ingewy en het aanvanklik as die Verwoerddam bekend gestaan. Gariepdam is sowat 50 km vanaf Philippolis.