Die nedersetting Waterkloof bied 'n ideale middaguitstappie. Dis 5 km vanaf Philippolis op die R717-teerpad na Colesberg.
"Tyd is die natuur se manier om toe te sien dat alles nie tegelyk gebeur nie,'' onthou ek die graffiti-wysheid in 'n besige New Yorkse moltreinstasie met die staan voor Waterkloof se N.G. kerkgebou in die Suid-Vrystaat.
Wie het nou kan dink dat dié spogwoonbuurt in Pretoria so 'n nederige en vervalle naamgenoot in die Suid-Vrystaat het.
Daar groei reeds 'n bos in 'n kraak tussen die trappe wat na hierdie Godswoning gelei het. Water borrel uit die los geut. Die wit mure is plek-plek verbleik of geelbruin gevlek deur dié klimaat van uiterstes.
Tyd skiet te kort. Dit raak op. Selfs die kerkgebou is hier ``deurweek met sterflikheid'', sou Van Wyk Louw kon sê.
Die reënbui het opgehou. 'n Motor ry deur 'n plas water op die stil, blougrys teerpad tussen Philippolis en Colesberg.
Daar word vertel dat die pad met 'n draai deur die klein nedersetting aangelê is nadat die inwoners gedreig het om nie vir 'n kandidaat in 'n plaaslike verkiesing te stem as hy nie onderneem om die teerpad hierheen te herlei nie.
Die geboorte van Waterkloof was moeilik en 'n mens wonder of dit nie reeds 'n teken was dat dit nooit moes wees nie.
Die inwoners van Philippolis, 'n paar kilometer verder, was nie ten gunste van die stigting van 'n nuwe dorp nie. Twee vermoënde broers Grobbelaar wou egter hê dat 'n kerk en 'n pastorie daar gebou word.
Ná die nodige oorreding dat die plaas as kerkeiendom 'n groot bate sou wees, sluit die N.G. kerk Philippolis 'n koopkontrak, wat vandag in die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (Naln) in Bloemfontein bewaar word, sê mev. Elize Pienaar van die Transgariep-museum in Philippolis.
Die behoeftiges van die gemeente is daarna deur die kerkraad gehelp deurdat erwe in Waterkloof aan hulle toegeken is. Waterkloof sou as 'n soort kibboets dien met omskrewe regte aan die grondgebruikers.
Een van die voorwaardes waaraan alle kopers van waterlei-erwe moes voldoen, was dat die water vir hul erwe oor die bakkieswiel van die watermeul moes loop. Deur hierdie bepaling kon die meul elke dag maal. Maar dit was nie lonend vir die kerkraad nie nadat nog 'n meul in die omgewing oopgemaak het. Daar is ook klagtes ontvang dat die bakkieswiel snags baie raas.
In die Anglo-Boereoorlog is die meulgebou só deur brand beskadig dat dit later afgebreek moes word, en dit is nie herbou nie. Die kerkraad het die perseel van die hand gesit en sodoende ontslae geraak van die onderneming wat dikwels 'n las was.
'n Groter probleem wat die kerkraad egter ondervind het, was die verspreiding van die boetebossie, wat deur die Volksraad tot indringerplant verklaar is. Dit het sulke probleme veroorsaak dat die kerk self geprobeer het om die koop van Waterkloof tot niet te verklaar, skryf J.A. Bosch in die Eeufeesgedenkboek van die N.G. gemeente Philippolis 1862-1962.
Die broers Grobbelaar het die probleme van die kerkraad ingesien, maar het ook hul eie moeilikhede genoem indien hulle Waterkloof sou terugneem. Gevolglik is die plaas aan die kerk geskenk op die voorwaarde dat indien die boetebossie uitgeroei en die plaas weer winsgewend is, ``de opbrengs der plaats door de Kerkeraad alsdan zal worden aangewend ter bevordering van de belangen van het rijk van Christus te Philippolis'', lui die kerkraadnotule. Hierna het die kerkraad besondere aandag daaraan gegee om die boetebossie uit te roei.
Daar was talle probleme in verband met die watervoor en leibeurte, twiste oor vee wat op ander se grond wei en moeilikhede in verband met mense wat te veel vee aangehou het. Dinge het vir die kerkraad só erg geword dat die leraar en kerkraad 'n vergadering op Waterkloof gaan hou en die diepste leedwese van die kerkraad uitgespreek het oor die voortdurende twis en tweedrag.
In 1904 is aan die inwoners van Waterkloof groter magte gegee deurdat stemgeregtigdes toegelaat is om 'n bestuur, Board of Management, uit hul geledere te kies wat deur die Britse regering erken is. Die kerkraad het Waterkloof aan die regering probeer verkoop, maar sonder sukses.
In 1920 is Waterkloof aan die dorpsbestuur oorhandig omdat dit 'n finansiële las geword het en voortdurend tot wrywing tussen die kerkraad en 'n deel van die gemeente gelei het.
Nadat die skool in Waterkloof in 1936 gesluit is, is die 50 of meer kinders elke dag in 'n bus na Philippolis vervoer. Die bruin en swart kinders wat vandag in Waterkloof woon, draf soggens en smiddae gedurende die skooljaar die 12 km heen en weer.
In 1962 het die gemeenskap van Waterkloof 35 blankes en 80 nie-blankes getel. Vandag woon daar geen blankes meer nie. Die handvol bruin en swart mense vorm deel van Philippolis op maatskaplike, godsdienstige en opvoedkundige terrein.
Van die oorspronklike doelstellings van die broers Grobbelaar het niks gekom nie. Waterkloof, wat deur hulle as toekomstige dorp in die vooruitsig gestel is, is deesdae een van die plaaswyke van die N.G. gemeente in Philippolis.
Deur die dekades is pragtige groente- en vrugtetuine aangelê wat natgelei kon word vanweë 'n besonder sterk fontein wat tussen naburige rantjies ontspring. Kloofdam, soos ek Waterkloof verkeerdelik as kleuter genoem het, was sinoniem met reuse-geelperskes, pere, lusernlande vol in blou blom.
Menige middag sou my onderwyserpa hierheen uitry om te kyk na sy 200 skaap op die meent wat hy gehuur het. Dan sou die Boeing op pad van die Kaap na Transvaal oor Waterkloof verbykom en 'n wit streep agterlaat.
Die fontein verskaf steeds voldoende water vir landerye, maar almal wat hier afgetree het, is nie meer van hierdie aarde nie en hul spruite het elders groener weivelde gaan soek. Hulle kon nie hier bestaan nie werkgeleenthede was hier nie.
Wie het nou kan dink dat dié spogwoonbuurt in Pretoria so 'n nederige en vervalle naamgenoot in die Suid-Vrystaat het.
Daar groei reeds 'n bos in 'n kraak tussen die trappe wat na hierdie Godswoning gelei het. Water borrel uit die los geut. Die wit mure is plek-plek verbleik of geelbruin gevlek deur dié klimaat van uiterstes.
Tyd skiet te kort. Dit raak op. Selfs die kerkgebou is hier ``deurweek met sterflikheid'', sou Van Wyk Louw kon sê.
Die reënbui het opgehou. 'n Motor ry deur 'n plas water op die stil, blougrys teerpad tussen Philippolis en Colesberg.
Daar word vertel dat die pad met 'n draai deur die klein nedersetting aangelê is nadat die inwoners gedreig het om nie vir 'n kandidaat in 'n plaaslike verkiesing te stem as hy nie onderneem om die teerpad hierheen te herlei nie.
Die geboorte van Waterkloof was moeilik en 'n mens wonder of dit nie reeds 'n teken was dat dit nooit moes wees nie.
Die inwoners van Philippolis, 'n paar kilometer verder, was nie ten gunste van die stigting van 'n nuwe dorp nie. Twee vermoënde broers Grobbelaar wou egter hê dat 'n kerk en 'n pastorie daar gebou word.
Ná die nodige oorreding dat die plaas as kerkeiendom 'n groot bate sou wees, sluit die N.G. kerk Philippolis 'n koopkontrak, wat vandag in die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (Naln) in Bloemfontein bewaar word, sê mev. Elize Pienaar van die Transgariep-museum in Philippolis.
Die behoeftiges van die gemeente is daarna deur die kerkraad gehelp deurdat erwe in Waterkloof aan hulle toegeken is. Waterkloof sou as 'n soort kibboets dien met omskrewe regte aan die grondgebruikers.
Een van die voorwaardes waaraan alle kopers van waterlei-erwe moes voldoen, was dat die water vir hul erwe oor die bakkieswiel van die watermeul moes loop. Deur hierdie bepaling kon die meul elke dag maal. Maar dit was nie lonend vir die kerkraad nie nadat nog 'n meul in die omgewing oopgemaak het. Daar is ook klagtes ontvang dat die bakkieswiel snags baie raas.
In die Anglo-Boereoorlog is die meulgebou só deur brand beskadig dat dit later afgebreek moes word, en dit is nie herbou nie. Die kerkraad het die perseel van die hand gesit en sodoende ontslae geraak van die onderneming wat dikwels 'n las was.
'n Groter probleem wat die kerkraad egter ondervind het, was die verspreiding van die boetebossie, wat deur die Volksraad tot indringerplant verklaar is. Dit het sulke probleme veroorsaak dat die kerk self geprobeer het om die koop van Waterkloof tot niet te verklaar, skryf J.A. Bosch in die Eeufeesgedenkboek van die N.G. gemeente Philippolis 1862-1962.
Die broers Grobbelaar het die probleme van die kerkraad ingesien, maar het ook hul eie moeilikhede genoem indien hulle Waterkloof sou terugneem. Gevolglik is die plaas aan die kerk geskenk op die voorwaarde dat indien die boetebossie uitgeroei en die plaas weer winsgewend is, ``de opbrengs der plaats door de Kerkeraad alsdan zal worden aangewend ter bevordering van de belangen van het rijk van Christus te Philippolis'', lui die kerkraadnotule. Hierna het die kerkraad besondere aandag daaraan gegee om die boetebossie uit te roei.
Daar was talle probleme in verband met die watervoor en leibeurte, twiste oor vee wat op ander se grond wei en moeilikhede in verband met mense wat te veel vee aangehou het. Dinge het vir die kerkraad só erg geword dat die leraar en kerkraad 'n vergadering op Waterkloof gaan hou en die diepste leedwese van die kerkraad uitgespreek het oor die voortdurende twis en tweedrag.
In 1904 is aan die inwoners van Waterkloof groter magte gegee deurdat stemgeregtigdes toegelaat is om 'n bestuur, Board of Management, uit hul geledere te kies wat deur die Britse regering erken is. Die kerkraad het Waterkloof aan die regering probeer verkoop, maar sonder sukses.
In 1920 is Waterkloof aan die dorpsbestuur oorhandig omdat dit 'n finansiële las geword het en voortdurend tot wrywing tussen die kerkraad en 'n deel van die gemeente gelei het.
Nadat die skool in Waterkloof in 1936 gesluit is, is die 50 of meer kinders elke dag in 'n bus na Philippolis vervoer. Die bruin en swart kinders wat vandag in Waterkloof woon, draf soggens en smiddae gedurende die skooljaar die 12 km heen en weer.
In 1962 het die gemeenskap van Waterkloof 35 blankes en 80 nie-blankes getel. Vandag woon daar geen blankes meer nie. Die handvol bruin en swart mense vorm deel van Philippolis op maatskaplike, godsdienstige en opvoedkundige terrein.
Van die oorspronklike doelstellings van die broers Grobbelaar het niks gekom nie. Waterkloof, wat deur hulle as toekomstige dorp in die vooruitsig gestel is, is deesdae een van die plaaswyke van die N.G. gemeente in Philippolis.
Deur die dekades is pragtige groente- en vrugtetuine aangelê wat natgelei kon word vanweë 'n besonder sterk fontein wat tussen naburige rantjies ontspring. Kloofdam, soos ek Waterkloof verkeerdelik as kleuter genoem het, was sinoniem met reuse-geelperskes, pere, lusernlande vol in blou blom.
Menige middag sou my onderwyserpa hierheen uitry om te kyk na sy 200 skaap op die meent wat hy gehuur het. Dan sou die Boeing op pad van die Kaap na Transvaal oor Waterkloof verbykom en 'n wit streep agterlaat.
Die fontein verskaf steeds voldoende water vir landerye, maar almal wat hier afgetree het, is nie meer van hierdie aarde nie en hul spruite het elders groener weivelde gaan soek. Hulle kon nie hier bestaan nie werkgeleenthede was hier nie.
No comments:
Post a Comment